Neft-qaz mühəndisliyi yerin dərin qatlarında yerləşən neft və qaz ehtiyatlarının axtarılması, çıxarılması, emalı və nəqli ilə məşğul olan mühəndislik sahəsidir. Bu ixtisas həm texniki, həm də elmi biliklər tələb edir. Mühəndis geologiya, fizika, kimya və riyaziyyatı birləşdirərək yeraltı enerji resurslarını təhlükəsiz, səmərəli və ekoloji cəhətdən dayanıqlı şəkildə çıxarmaq üçün müxtəlif texnologiyalardan istifadə edir.
Neft-qaz mühəndisləri dünyanın enerji təminatında əsas rol oynayır. Onlar olmasa, nə avtomobillər hərəkət edərdi, nə də sənaye müəssisələri fəaliyyət göstərə bilərdi. Buna görə də bu sahə uzun illərdir qlobal iqtisadiyyatın mühüm dayaqlarından biri sayılır.
Azərbaycan neft ölkəsi kimi bu sahədə ixtisaslı kadr hazırlığında zəngin təcrübəyə malikdir. Ölkəmizdə neft-qaz mühəndisliyi üzrə təhsil almaq üçün bir neçə universitet seçimi mövcuddur:
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti (ADNSU) – bu sahədə əsas ixtisaslaşmış ali məktəbdir. Bakı Ali Neft Məktəbi (BANM) – Britaniyanın Heriot-Watt Universiteti ilə əməkdaşlıq çərçivəsində beynəlxalq standartlara uyğun tədris proqramı təqdim edir. Bakı Mühəndislik Universiteti Azərbaycan Texniki Universiteti (AzTU)
Bu universitetlərdə tədris prosesi həm nəzəri, həm də praktiki biliklərə əsaslanır. Tələbələr laboratoriyalarda, simulyasiya otaqlarında və real hasilat obyektlərində təcrübə keçirlər.
Neft-qaz mühəndisliyi çoxşaxəli bir ixtisasdır. Burada tələbələr həm yer elmləri, həm də mühəndislik fənlərini öyrənirlər. Əsas fənlər bunlardır:
Neft və qaz yataqlarının geologiyası Qazma texnologiyaları Neft hasilatının əsasları Neft və qaz nəqli sistemləri Termodinamika və maye mexanikası Neft-kimya prosesi və emal texnologiyaları Yataqların istismarı və idarə edilməsi Enerji resurslarının iqtisadiyyatı və menecmenti
Bu fənlər tələbələrə həm nəzəri bilik, həm də real hasilat proseslərini başa düşmək üçün praktiki bacarıqlar qazandırır.
Bu suala birmənalı cavab vermək çətindir, çünki enerji sektoru dəyişir. Bəzi insanlar düşünür ki, bərpa olunan enerji artdıqca neftin rolu azalacaq. Amma əslində, yaxın onilliklərdə neft və qaz hələ də dünyada əsas enerji mənbəyi olaraq qalacaq.
Əksinə, bu dəyişikliklər neft-qaz mühəndislərinə yeni imkanlar yaradır. Artıq bu mütəxəssislər yalnız neft hasilatı ilə yox, həm də enerji səmərəliliyi, karbon azaldılması, hidrogen texnologiyaları kimi sahələrdə işləyirlər. Yəni bu ixtisas çevikdir və gələcəyin enerji keçidinə uyğunlaşa bilir.
Qlobal miqyasda neft sənayesi hələ də yüksək gəlirli və strateji sahədir. Ona görə də ixtisaslı mütəxəssislərə ehtiyac davam edir.
Maaşlar təcrübəyə, vəzifəyə və işlədiyin ölkəyə görə dəyişir.
Yeni məzunlar adətən 1000–1500 AZN civarında gəlirlə başlayır. Təcrübəli mühəndislər, xüsusilə SOCAR, BP, TotalEnergies kimi şirkətlərdə çalışanlar 3000–6000 AZN və ya daha çox qazana bilirlər.
ABŞ, Kanada, Norveç və Körfəz ölkələrində bu sahədə maaşlar daha yüksəkdir. Orta illik gəlir 70,000 – 120,000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Bu, neft-qaz mühəndisliyini dünyanın ən yüksək gəlirli mühəndislik sahələrindən birinə çevirir.
Neft-qaz mühəndisliyi həm fiziki, həm də intellektual cəhətdən çətin ixtisasdır. Bu sahəni seçmək istəyənlərdə aşağıdakı xüsusiyyətlər vacibdir:
Güclü riyazi və texniki düşüncə Problemləri həll etmə bacarığı Komandada işləmə və liderlik qabiliyyəti Təbiət elmlərinə maraq Dəqiqlik və məsuliyyət hissi Çətin şəraitdə (məsələn, platformalarda və ya uzaq sahələrdə) işləməyə hazırlıq
Bu sahədə uğurlu olmaq üçün həm nəzəri biliklər, həm də praktik bacarıqlar balanslı şəkildə inkişaf etdirilməlidir.
Neft-qaz sənayesi beynəlxalq xarakter daşıdığı üçün ingilis dili bu sahənin əsas tələblərindən biridir. Ən azı B2 səviyyəsində texniki ingiliscə bilik çox vacibdir, çünki texniki sənədlər, hesabatlar və beynəlxalq layihələrin əksəriyyəti ingilis dilində aparılır.
Əlavə olaraq, rus dili də xüsusilə postsovet məkanında fəaliyyət göstərən şirkətlərdə üstünlük yaradır. Böyük korporasiyalarda işləmək istəyənlər üçün fransız, ərəb və çin dillərini bilmək əlavə üstünlük hesab olunur.
Neft-qaz mühəndisliyi həm çətin, həm də çox perspektivli sahədir. Bu ixtisas üzrə təhsil alanlar dünyanın müxtəlif ölkələrində enerji sektorunun ön sıralarında yer alır. Onlar enerji təhlükəsizliyini təmin edir, texnologiyaları təkmilləşdirir və iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafına töhfə verirlər.
Azərbaycanda bu sahə üçün yaxşı təhsil imkanları mövcuddur, lakin xaricdə təhsil tələbələrə daha müasir laboratoriyalar, yüksək səviyyəli praktika proqramları və beynəlxalq əlaqələr qazandırır.
